Móbergsvinnsla
í grennd við Þorlákshöfn

Heidelberg Materials er einn stærsti framleiðandi byggingarefna í heiminum og eru vörur fyrirtækisins notaðar við byggingu húsa, vega og verslunar- og iðnaðarmannvirkja. Fyrirtækið, sem upphaflega var þýskt, er nú fjölþjóðlegt með starfsemi í mörgum löndum. Það er einnig meirihlutaeigandi í Hornsteini, íslensku eignarhaldsfélagi, sem á og rekur þrjú dótturfélög sem öll eiga sér rótgróna sögu á Íslandi; BM Vallá, Sementsverksmiðjuna og Björgun.  

Markmið Heidelberg er að verða leiðandi á heimsvísu varðandi sjálfbær byggingarefni. Sementsiðnaðurinn ber ábyrgð á um 8% af kolefnislosun af mannavöldum á heimsvísu. Vegna þessa er eitt af meginmarkmiðum Heidelberg Materials að minnka kolefnisfótspor sitt og neikvæð áhrif af sementsframleiðslu. Verkefnið við Þorlákshöfn er liður í áætlun fyrirtækisins að draga verulega úr kolefnislosun í byggingariðnaði og færa þannig mikilvæga atvinnugrein nær sjálfbærri framleiðslu en steinsteypan sem inniheldur m.a. sement, er okkur nauðsynleg í öll stærri mannvirki. Notkun móbergs í sementsframleiðslu og vinnsla þess með endurnýjanlegri orku á Íslandi myndi draga úr loftslagsáhrifum sementsframleiðslunnar í magni sem fá fordæmi eru fyrir í greininni. 

Áætlað er að kolefnissporið minnki um 20-25%. Segja má að það sé miðlungsmarkmið en stefnt er að enn hærra staðgönguhlutfalli en til þess þarf frekari vöruþróun og innleiðingu nýrra vara. Hvert skref í átt að lægra kolefnisfótspori sementsins er skref í rétta átt. Lækkun um 20-25% er gott skref fram á við og með áframhaldandi rannsóknum og aukinni notkun á efninu getur hærra staðgönguhlutfall orðið möguleiki.  

Sementsframleiðsla er og verður mikilvæg fyrir byggingariðnað nútímans um ókomin ár. Líklega verður í framtíðinni hægt að nota meira af öðrum efnum í sumum greinum byggingariðnaðarins en sement er algjörlega nauðsynlegt í ýmsum mannvirkjum og verður svo um mörg ókomin ár. 

Móberg, sem er náttúrulegt pozzolan efni (eldfjallaefni), hefur lengi verið notað sem íblöndunarefni í sementsframleiðslu. Efnið er nú þegar hluti af evrópska sementsstaðlinum EN 197-1. 

Fyrst og fremst til áfangastaða í Norður-Evrópu, til Noregs og Svíþjóðar, en mögulega einnig til Belgíu, Hollands, Frakklands, Bretlands og/eða Þýskalands. 

Sveitarfélagið Ölfus fær tekjur af starfseminni í gegnum fasteignagjöld, gatnagerðargjöld og útsvar og mun seinna meir eignast höfnina sem reist verður með tilheyrandi tekjumöguleikum. Auk þess skapar verkefnið 80 ný störf og um 80 afleidd störf sem leitt getur til þess að íbúum fjölgi í bænum sem myndi þýða auknr tekjur. Þá verða íslenska ríkinu að sjálfsögðu greiddir skattar og gjöld eins og lög og reglur gera ráð fyrir.  

Umfram það að skapa bæði aukna atvinnu og atvinnutækifæri og skapa tekjur fyrir sveitarfélagið, mun verkefnið stuðla að aðlaðandi atvinnulífi og uppbyggingu sveitarfélagsins sem og nýrrar hafnar. Heidelberg Materials mun einnig – eins og það hefur alltaf gert - vinna eftir samfélagsáætlun þar sem fyrirtækið styrkir einstaka íþrótta-, tómstunda- og menningarviðburði sem og ákveðin frumkvöðlaverkefni. 

Heidelberg Materials á Íslandi og Hornsteinn eru systurfyrirtæki sem bæði eru starfrækt á Íslandi. Heidelberg Materials er eini eigandi HPM og meirihlutaeigandi í Hornsteini. Forstjóri Hornsteins, Þorsteinn Víglundsson, hefur unnið með Heidelberg Materials að verkefninu og verið talsmaður þess á Íslandi. 

Fram kemur í umhverfismati Skipulagsstofnunar að áhrif vegna uppbyggingar og reksturs verksmiðjunnar séu talin hafa óveruleg áhrif á lífríki í sjó og fjöru.

Móbergsvinnsla er ekki mengandi í eðli sínu. Móberg er hreint, náttúrulegt efni sem fyrirfinnst í umhverfi bæjarins. Vinnslan sjálf er mölun á því og fer fram í lokuðu rými svo að ekki skapast hætta á foki. Byggingar verksmiðjunnar hafa sjónræn áhrif en að öðru leyti mun starfsemin ekki hafa hljóð- eða lyktarmengun eða önnur neikvæð hliðaráhrif á daglegt líf bæjarbúa, líkt og ítarlegar rannsóknir sem gerðar hafa verið, sýna. 

Vegna stærðar verkefnisins fyrir Þorlákshöfn er fyrirséð að verkefnið mun hafa mjög mikil jákvæð efnahagsleg áhrif fyrir bæjarfélagið. Atvinnusköpun og afleidd störf munu auka mjög atvinnumöguleika bæjarbúa og tekjur sveitarfélagsins. Áætlarnir gera ráð fyrir að árlegar tekjur sveitarfélagsins verði á bilinu 300-500 milljónir króna og eru þær í formi fasteignagjalda, gatnagerðargjalda og útsvars en það eru um 20% af tekjum sveitarfélagsins árið 2023.

Enn á eftir að rannsaka þetta til hlítar og taka ákvörðun um framhaldið. Miðað við það sem vitað er nú, mun starfsemin líklega nota efni úr báðum námum, þegar verksmiðjan verður tekin í notkun, og líklegt að stærri hlutinn komi frá Litla-Sandfelli. Verið er að ljúka athugun á umhverfisáhrifum fyrir Litla-Sandfell en fyrir námuna í Lambafelli liggur nú þegar fyrir samþykkt umhverfismat ásamt öllum tilheyrandi leyfum. 

Starfseminni fylgja 80 vel launuð störf, bæði almenn og sérfræðistörf. Þar má nefna störf fyrir rafvirkja, vélfræðinga, verkfræðinga, tæknimenntað fólk og starfsfólk í rekstri tækjabúnaðar auk bílstjóra og áhafna á dæluskip. Þá skapar starfsemin að auki allt að 80 óbein störf samkvæmt úttekt KPMG en það eru störf sem verða til í nærumhverfinu vegna starfseminnar.

Umhverfismat á fyrirhugaðri vinnslu stendur yfir. Ljóst er að slík vinnsla fengi ekki tilskilin leyfi ef talið væri að hún hefði mikil og neikvæð áhrif á hrygningarstöðvar. Heidelberg telur engar líkur á því og bendir í því samhengi á að á því svæði sem til umræðu er þá verður heimilt vinnslusvæði Heidelberg samtals 28 km2 en árlega væri aðeins unnið á um 0,5% km2 svæði (það er 0,5 km x 0,5 km að stærð) en til samanburðar eru hrygningarsvæðið undan suðurströnd landsins um 16.000 km2 aðstærð. Sem þýðir að árlegt vinnslusvæði er aðeins um 0,003% af hryggningarsvæðinu.

Leyfilegt vinnslusvæði er undan ströndum suðurlands, nálægt Markarfljótsósum en þar má finna mikið magn móbergs á um 20-40 metra dýpi. Betra er að blanda saman sjávarefni og landefni til að tryggja stöðugt hráefni allan veturinn en vinnsla sjávarnáma yfir hávetur er erfið sökum veðurs.

Gert er ráð fyrir 1-2 skipum á viku til að sækja efni til útflutnings auk 5-7 ferða smærri skipa við löndun á sjávarefni, á viku.