Móbergsvinnsla
í grennd við Þorlákshöfn

Heidelberg Materials er einn stærsti framleiðandi byggingarefna í heiminum og eru vörur fyrirtækisins notaðar við byggingu húsa, vega og verslunar- og iðnaðarmannvirkja. Fyrirtækið, sem upphaflega var þýskt, er nú fjölþjóðlegt með starfsemi í mörgum löndum. Það er einnig meirihlutaeigandi í Hornsteini, íslensku eignarhaldsfélagi, sem á og rekur þrjú dótturfélög sem öll eiga sér rótgróna sögu á Íslandi; BM Vallá, Sementsverksmiðjuna og Björgun.  

Markmið Heidelberg er að verða leiðandi á heimsvísu varðandi sjálfbær byggingarefni. Sementsiðnaðurinn ber ábyrgð á 6-8% af kolefnislosun af mannavöldum á heimsvísu. Vegna þessa er eitt af meginmarkmiðum Heidelberg Materials að minnka kolefnisfótspor sitt og neikvæð áhrif af sementsframleiðslu. Verkefnið við Þorlákshöfn er liður í áætlun fyrirtækisins að draga verulega úr kolefnislosun í byggingariðnaði og færa þannig mikilvæga atvinnugrein nær sjálfbærri framleiðslu. Notkun móbergs í sementsframleiðslu og vinnsla þess með endurnýjanlegri orku á Íslandi myndi draga úr loftslagsáhrifum sementsframleiðslunnar í magni sem fá fordæmi eru fyrir í greininni. 

Ástæða þess að Þorlákshöfn varð fyrir valinu eru góð landfræðileg lega, góðir hafnarkostir og að móberg má finna í miklu magni á svæðinu í kringum bæinn, bæði í sjó og á landi. Að auki býr bærinn yfir öflugum innviðum og mannauði og er í örum vexti. 

Áætlað er að kolefnissporið minnki um 20-25%. Segja má að það sé miðlungsmarkmið en stefnt er að enn hærra staðgönguhlutfalli en til þess þarf frekari vöruþróun og innleiðingu nýrra vara. Hvert skref í átt að lægra kolefnisfótspori sementsins er skref í rétta átt. Lækkun um 20-25% er gott skref fram á við og með áframhaldandi rannsóknum og aukinni notkun á efninu getur hærra staðgönguhlutfall orðið möguleiki.  

Sementsframleiðsla er og verður mikilvæg fyrir nútíma byggingariðnaðinn um ókomin ár. Líklega verður í framtíðinni hægt að nota meira af öðrum efnum í sumum greinum byggingariðnaðarins en sement er algjörlega nauðsynlegt í ýmsum mannvirkjum og verður svo um mörg ókomin ár. 

Móberg, sem er náttúrulegt pozzolan efni (eldfjallaefni), hefur lengi verið notað sem íblöndunarefni í sementsframleiðslu. Efnið er nú þegar hluti af evrópska sementsstaðlinum EN 197-1. 

Fyrst og fremst til áfangastaða í Norður-Evrópu, til Noregs og Svíþjóðar, en mögulega einnig til Belgíu, Hollands, Frakklands, Bretlands og/eða Þýskalands 

Ölfus fær tekjur í gegnum skatta og gjöld af starfseminni auk þess sem verkefnið sem skapar á bilinu 60-80 ný störf auk afleiddra starfa. Það getur leitt til þess að íbúum fjölgi í bænum sem myndi þýða auknr tekjur s.s. í gegnum útsvar. Þá verða íslenska ríkinu að sjálfsögðu greiddir skattar og gjöld eins og lög og reglur gera ráð fyrir.  

Umfram það að skapa bæði aukna atvinnu og atvinnutækifæri og skapa skattskyldar tekjur fyrir sveitarfélagið, mun verkefnið stuðla að aðlaðandi atvinnulífi og uppbyggingu sveitarfélagsins sem og nýrrar hafnar. Heidelberg Materials mun - eins og það hefur alltaf gert - vinna eftir  samfélagsáætlun þar sem fyrirtækið styrkir einstaka íþrótta-, tómstunda- og menningarviðburði sem og ákveðin frumkvöðlaverkefni. 

Heidelberg Materials á Íslandi og Hornsteinn eru systurfyrirtæki sem bæði eru starfrækt á Íslandi. Heidelberg Materials er eini eigandi HPM og meirihlutaeigandi í Hornsteini. Forstjóri Hornsteins, Þorsteinn V., hefur unnið með Heidelberg Materials að verkefninu og verið talsmaður þess á Íslandi. 

Endanleg ákvörðun hefur ekki verið tekin um það hvernig efni verður flutt frá námunni til verksmiðjunnar. Nokkrir kostir eru til skoðunar en áform Heidelberg Materials gera ráð fyrir að starfsemin hafi ekki hamlandi áhrif á umferð í Þrengslum eða í nágrenni Þorlákshafnar. 

Móbergsvinnsla er ekki mengandi í eðli sínu. Vinnslan fer fram með mölun efnis sem fyrirfinnst náttúrulega í umhverfi bæjarins. Sjálf vinnslan fer fram í lokuðu rými svo að ekki mun skapast hætta á foki. Byggingar verksmiðjunnar hafa sjónræn áhrif en að öðru leyti mun starfsemin ekki hafa hljóð- eða lyktarmengun eða önnur neikvæð hliðaráhrif á daglegt líf bæjarbúa. 

Vegna stærðar verkefnisins fyrir Þorlákshöfn er fyrirséð að verkefnið mun hafa mjög mikil jákvæð efnahagsleg áhrif fyrir bæjarfélagið. Atvinnusköpun og afleidd störf munu auka mjög atvinnumöguleika bæjarbúa og tekjur sveitarfélagsins. Erfitt er að nefna nákvæmar tölur um tekjuaukningu sveitarfélagsins en fyrirséð að útsvarsgreiðslur og önnur gjöld til sveitarfélagsins munu auka tekjur sveitarfélagsins verulega, líklega um tugi prósenta. 

Hönnun og bygging verksmiðjunnar ásamt undirbúningi námuvinnslu munu taka um tvö ár ef áætlanir ganga eftir. Áætlað er að vinnsla hefjist árið 2025 en endanleg tímasetning hefur ekki verið staðfest.  

Áætlað er að um 60 – 80 störf verði við verksmiðjuna þegar hún verður komin í fullan rekstur. Störfin eru af ýmsum toga og felast m.a. í stjórn tækja, verkfræði, rafvirkjun og almennri stjórnun. Þá eru ótalin önnur afleidd störf sem skapast vegna kaupa á ýmissi þjónustu sem tengist rekstrinum. 

Fjallað er um umhverfisáhrif vegna flutninga um Þrengslaveg í umhverfismatsskýrslu fyrir efnistöku úr Litla-Sandfelli. Þar eru áhrif flutninganna á öryggi metin óverulega neikvæð. Ársdagsumferð á Þrengslavegi er 1900 ökutæki. Þar um fara í dag þung ökutæki, enda eru stórar námur staðsettar aðliggjandi veginum. Í aðalskipulagi er gert ráð fyrir efnistöku allt að 625.000 m3 á ári í Litla-Sandfelli, sem stefnt er að því nota að hluta fyrir mölunarverksmiðju. Stefnt er að því að þeir flutningar muni nema um 500.000 m3 efnis á ári þegar verksmiðjan er komin í fullan rekstur. Sé þeirri umferð skipt jafnt niður yfir árið, nemur það 112 ferðum (fram og til baka samtals) á dag. Slík umferð nemur um 6% heildarumferðar um Þrengslaveg á dag. Miðað við áform um rekstrarleyfi námunnar má búast við fleiri ferðum úr námunni á Þrengslavegi, óháð mölunarverksmiðju. Vegagerðin er nú þegar byrjuð að skoða vegabætur og nú þegar búið að bæta Þrengslaveg frá Þjóðvegi 1 að Litla-Sandfelli. Stefnt er að frekari vegabótum á þessum kafla til framtíðar sem passar vel við tímaáætlun þessa verkefnis.

Gert er ráð fyrir að fellið muni hverfa en að það muni gerast á 30-40 árum miðað við núverandi nýtingaráform. Almennt hefur stefna stjórnvalda fremur verið að nýta til fulls einstakar námur en opna sár víða í náttúrunni.

Sjávarnámurnar eru undan Markarfljótsósum og eru á 20-40 metra dýpi. Betra er að blanda saman sjávarefni og landefni til að tryggja stöðugt hráefni allan veturinn en vinnsla sjávarnáma yfir hávetur er erfið sökum veðurs.

Gert er ráð fyrir 1-2 skipum á viku til að sækja efni til útflutnings auk 5-7 ferða smærri skipa við löndun á sjávarefni, á viku.